Medycyna pracy to wielodyscyplinarna dziedzina zajmująca się ochroną zdrowia pracujących przed niekorzystnym wpływem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy lub związanych ze sposobem jej wykonywania.
Lekarze rozpoczynający specjalizację, począwszy od 2009 roku kształcą się w oparciu o nowy, dostosowany do wymogów Unii Europejskiej program specjalizacji w dziedzinie medycyny pracy, w którym wprowadzono zmiany uwzględniające zarówno ostatnie prace legislacyjne dotyczące ochrony zdrowia pracujących w Polsce jak i rekomendacje dotyczące specjalizacji opracowane przez:
1. Europejską Sieć Towarzystw Lekarzy Medycyny Pracy – ENSOP (European Network of Societes of Occupational Physicans)
2. Europejskie Stowarzyszenie Szkół Medycyny Pracy – EASOM (European Association of Schools of Occupational Medicine).
W rekomendacjach Unii Europejskiej obejmujących kompetencje lekarzy sprawujących opiekę zdrowotną nad pracującymi podkreśla się niezwykle ważną rolę lekarza medycyny pracy w systemie ochrony zdrowia przede wszystkim jako:
– doradcy – na poziomie indywidualnego pacjenta i całego zakładu pracy,
– aktywnego uczestnika zmian w ochronie zdrowia w zakładzie pracy
– wykrywanie i wskazywanie nieprawidłowości zdrowotnych, sugerowanie zmian, metod i środków ich wprowadzania,
– koordynatora systemu informacyjnego – gromadzenie (również w formie badań i analiz naukowych) i rozpowszechnianie informacji związanych ze zdrowiem i bezpieczeństwem
w procesie pracy, projektowanie i realizacja programów edukacyjnych promujących zdrowie.
Rozszerzenie kompetencji specjalisty medycyny pracy
Celem studiów specjalizacyjnych jest uzyskanie przez lekarza szczególnych kwalifikacji w dziedzinie medycyny pracy i nabycie kompetencji umożliwiających uczestniczenie w systemie ochrony zdrowia pracujących poprzez realizację głównych zadań medycyny pracy.
W programie specjalizacji znacząco rozszerzono zakres kompetencji posiadanych przez lekarza po ukończeniu specjalizacji w medycynie pracy i uzyskaniu tytułu specjalisty. Należą do nich przede wszystkim:
– analiza i ocena relacji zachodzących między stanem zdrowia, a warunkami środowiska pracy osób narażonych na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy,
– współdziałanie z pracodawcami w rozpoznawaniu i ocenie narażenia zawodowego na czynniki chemiczne, fizyczne, biologiczne, psychospołeczne występujące w środowisku pracy oraz narażenia wynikającego ze sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie,
– sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi i pobierającymi praktyczną naukę zawodu,
– profilaktyka, wczesne rozpoznawanie i leczenie chorób zawodowych oraz chorób pośrednio związanych z warunkami pracy- diagnostyka i orzekanie w przypadku podejrzenia choroby zawodowej,
– postępowanie orzecznicze dotyczące oceny predyspozycji zdrowotnych do wykonywania pracy w konkretnych warunkach środowiska pracy,
– postępowanie orzecznicze dotyczące oceny predyspozycji zdrowotnych do wykonywania prac wymagających dodatkowych uprawnień (np. kierowanie pojazdami, posługiwanie się bronią palną, licencja pracownika ochrony fizycznej),
– postępowanie orzecznicze dotyczące oceny predyspozycji zdrowotnych do wykonywania pracy w szczególnych rodzajach narażeń (promieniowanie jonizujące, w warunkach tropikalnych, morskich i podwodnych oraz pracowników wyjeżdżających do pracy lub powracających z pracy w warunkach tropikalnych),
– prowadzenie ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej i zawodowej pracujących , uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową,
– inicjowanie, opracowywanie i realizowanie programów promocji zdrowia w miejscu pracy i pobierania praktycznej nauki zawodu,
– identyfikacja i ocena ryzyka zdrowotnego spowodowanego zagrożeniami występującymi w miejscu pracy oraz informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem i sposobach ich ograniczania,
– współdziałanie z pracodawcami w zakresie oceny ryzyka zawodowego, organizacji stanowisk i warunków pracy w sposób optymalny z punktu widzenia fizjologii, psychologii pracy i ergonomii oraz zapewnienia pracownikom właściwych środków ochrony zbiorowej i osobistej,
– współdziałanie z pracodawcami w zakresie oceny dostosowania stanowiska pracy do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
– dobór metod monitoringu biologicznego,
– doradztwo w procesach decyzyjnych dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy,
– analiza przyczyn zdrowotnych wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz innych zjawisk wskazujących na patologie związane z warunkami pracy i środowiska komunalnego,
– współdziałanie z lekarzami udzielającymi pracującym świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (lekarze rodzinni), szczególnie poprzez udzielanie im konsultacji i wymianę informacji o stanie zdrowia pracujących objętych ich opieką, zwłaszcza o stanach chorobowych mogących mieć związek z zagrożeniami zawodowymi lub sposobem wykonywania pracy.
Zwiększone uprawnienia specjalisty medycyny pracy
Podjęto działania zmierzające do zwiększenia uprawnień, poprzez poszerzenie programu specjalizacji o cztery dodatkowe kursy, dające obecnie lekarzowi uprawnienia, jakie poprzednio mógł uzyskać w drodze dodatkowych komercyjnych szkoleń dopiero po zakończeniu specjalizacji. Są to kursy specjalizacyjne, które przyznają przyszłemu specjaliście medycyny pracy uprawnienia do prowadzenia opieki profilaktycznej nad konkretnymi grupami zawodowymi (m.in. badania profilaktyczne kierowców transportu drogowego, osób ubiegających się i posiadających prawo posługiwania się bronią palną, badania profilaktyczne osób wykonujących prace w warunkach tropikalnych, morskich i podwodnych oraz osób narażonych na promieniowanie jonizujące).
Dodatkowe kompetencje kliniczne
Dzięki programowi specjalizacji lekarz, może w znacznie szerszym niż dotychczas zakresie poszerzyć swoją wiedzę, umiejętności i kompetencje do przeprowadzania szczegółowego, samodzielnego badania neurologicznego, okulistycznego i laryngologicznego – poprzez kształcenie specjalizacyjne w wiodących specjalistycznych poradniach medycyny pracy oraz jednostkach badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy.
Nowy Program specjalizacji zapewniając dodatkowe uprawnienia i znacznie rozszerzając kompetencje lekarza, oraz zwiększając jego samodzielność i odpowiedzialność, przyczynia się do podniesienia prestiżu i umocnienia roli lekarza specjalisty w zakresie medycyny pracy w systemie ochrony zdrowia.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Jednym z celów jakie zostały określone w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, współfinansowanym przez Unię Europejską, jest „Wzmocnienie potencjału zdrowia osób pracujących oraz poprawa jakości funkcjonowania systemu ochrony zdrowia”. Cel ten będzie osiągnięty między innymi przez podnoszenie kwalifikacji lekarzy specjalistów. Medycynę pracy uznano za specjalność deficytową i w ramach zadania „Doskonalenie kadr medycznych”, zostało wdrożone w latach 2008 – 2015 wsparcie procesu kształcenia specjalizacyjnego lekarzy w dziedzinie medycyny pracy przez Unię Europejską.